I only want to say

Tekstschrijver Tim Rice en componist Andrew Lloyd Webber zorgden voor nogal wat opschudding met Jesus Christ Superstar, toen deze Rock-Opera in 1970 op vinyl, en in 1971 op Broadway verscheen. Een stuk dat voor veel controverse zorgde, althans onder religieuze bevolkingsgroepen. Niet alleen werd Jezus een stuk menselijker gemaakt (hij was meer een politiek figuur dan ‘de zoon van God’) maar ook Judas werd een menselijk gezicht gegeven. Daarbij was deze vertelling ook nog eens geen ‘juiste’ hervertelling van het verhaal van Christus. De critici begrepen daarmee niet dat juist dát de bedoeling was van de makers. Dit was niet het verhaal van Jezus, maar van Judas. Bovendien ging het niet om wát Judas gedaan heeft, maar waaróm Judas het zo gedaan heeft.Naast de inhoud, was ook de vorm min of meer baanbrekend te noemen. Het idee van een Rock-Opera was nog vrij nieuw. Ondanks dat Tommy van The Who al een jaar eerder was uitgebracht, was er nog geen Rock-Opera op het toneel gezet. Rock was natuurlijk in al zijn theatraliteit en rebellie een uitstekende muzikale vorm om dit verhaal te vertellen.

Ik zoom in op Gethsemane, een muzikaal hoogtepunt in de voorstelling waarin Jezus het gesprek aangaat met God. Waar we eerder in het stuk al de vermenselijking meemaken wanneer Jezus zijn zelfbeheersing verliest (The Last Supper), geeft hij in Gethsemane toe dat hij twijfelt aan ‘zijn missie’ en bang is voor wat komen gaat. Dit druiste volledig in tegen het idee dat Jezus zich onverschrokken opofferde om de mensheid te redden.

Bij het zingen van zulk muziektheatraal repertoire, is het essentieel de tekst te bestuderen, en daarbij hoe deze zich verhoudt tot de muziek. Tekst maakt de emotie specifiek, en op basis van de samenwerking tussen tekst en muziek kunnen we klankkwaliteiten kiezen die daar goed op aansluiten. Dit betekent dat we een eigen recept kunnen maken van ingrediënten als luid-zacht, helder-geaspireerd, strak-vibrato, warm-scherp etc. In dit artikel zal ik me beperken tot een globale tekstbespreking in relatie tot score.

Wat in de score direct opvalt, is de zeer merkwaardige structuur waarmee het lied wordt onderverdeeld in 5 delen, op basis van 4 muzikale thema’s. Deze onderverdeling gaat uiteraard hand in hand met de ontwikkeling in de tekst, waarin we zien dat Jezus door 5 fases van rouwverwerking gaat.

De eerste fase is die van de ontkenning (Take this cup away from me), ondersteund door een zeer elegante melodie(thema1).  

De volgende fase, namelijk die van protest, wordt tekstueel al ingeleid met ‘’Listen, surely I’ve exceeded ..’’ en wordt iets later muzikaal kracht bijgezet door de dalende reeks bij ‘’But if I die’’ (thema 2).

De derde fase behelst het onderhandelen en vechten. Deze fase komt zeer uitgebreid aan bod, waarin er steeds wordt geswitcht tussen het vechten en het onderhandelen. Vooral het gevecht wordt briljant ondersteund door het derde muzikale thema dat zich aandient. Met ‘’I’d wanna know, I’d wanna know my God’’ wordt er continu tegen de puls ingezongen, wat ontzettend veel spanning oplevert (thema 3).

Je bent snel geneigd om hier ‘’lekker te zingen’’ door met de puls mee te gaan, maar daarmee zou je teveel van die spanning weghalen. Klein detail: de tweede keer dat dit thema wordt gebruikt verandert de tekst en daarmee ook de muziek een klein beetje. Door de tekst te veranderen naar ‘’I have to know my Lord’’, gaat het meer om Jezus zelf, dan om wat hij van God wil. Dit wordt ondersteund door de muziek doordat de ‘’Lord’’ niet meer omhoog springt naar een Db, maar omlaag naar een G. Dit kleine detail laat zien waarom het zo belangrijk is om de tekst te bestuderen in relatie tot score. Als je de tekstuele en muzikale nuances meeneemt in je spel zal je performance nog meer als een geheel aanvoelen en daarmee minder als een liedje dat de voorstelling onderbreekt.

Met dit derde thema bouwen we (met een subtiele modulatie) op naar de hoge G op ‘’Why should I die?’’, waarmee direct duidelijk wordt dat dit voor echte rock-zangers met een rock-falset geschreven is. Dit is logisch, aangezien Ian Gillan (Deep Purple) als zanger mee heeft gewerkt aan de totstandkoming van het concept album van Jesus Christ Superstar. Tegenwoordig wordt er met zangers als Steve Balsamo nog steeds gezocht naar de rock-zangers, al verschuift dit meer en meer naar pop/rock- en musicalzangers. Overigens wordt er oorspronkelijk één hoge G gezongen, maar sinds Steve Balsamo op het eind van de dalende lijn (See how I die) er nog één heeft gezongen, kunnen we daar toch eigenlijk niet meer voor onderdoen.

De climax eindigt met een 5/8ste maatsoort (thema 4). Deze maatsoort geeft de onrust sterk weer, maar tegelijkertijd wordt de razernij afgeremd door op elke noot een accent te leggen, waarmee we weer terecht komen in het eerste thema.

Hier komen we dan achtereenvolgens fase 4: depressie (Now I’m sad and tired), en fase 5: aanvaarding (I will drink your cup of poison) tegen. De cirkel is met dit eerste thema weer rond, maar we zijn ondertussen wel één toon omhoog gegaan. Hiermee is de spanning hoger dan in het begin, maar is het wel duidelijk dat Jezus zich weer herpakt. Niet voor niets wordt in deze laatste fase ‘’Majestically’’ boven de noten geschreven. Een duidelijkere aanwijzing voor hoe dit gezongen dient te worden kunnen we niet krijgen.

Uiteraard zijn er meer invalshoeken om dit monument van een nummer te bekijken. De volgende stap zou voor mij zijn om hier klankkwaliteiten aan te verbinden. Daarmee ga ik er voor het gemak vanuit dat de zanger het materiaal kan zingen, wat absoluut niet vanzelfsprekend is. Zangtechnisch is er dus ook nog genoeg te zeggen over deze muziek, al lijkt het mij noodzakelijk daar altijd de interpretatie aan te verbinden.

*geschreven voor de rubriek ‘Lied onder de loep’ van het NVZ Bulletin februari 2016 (Nederlandse Vereniging van Zangpedagogen)

BewarenBewaren